Có những món ăn không nằm trong thực đơn nhà hàng sang trọng, cũng chẳng được bày biện cầu kỳ, nhưng lại có sức mạnh đánh thức cả một vùng ký ức. Rau muống đồng loài rau dại kiên cường vươn mình trong mùa nước nổi chính là một "di sản" như thế trong tâm thức của những người con miền Tây xa xứ.
Nét thương của loài rau "chân phèn"
Khác với loại rau muống hạt xanh mướt, cọng mập mạp nằm ngoan ngoãn trên luống đất ở thành phố, rau muống đồng (hay còn gọi là rau muống đỏ, rau muống ma) mang trong mình cái nết "bụi bặm" của ruộng đồng.
Thân nó tím thẫm hoặc đỏ tía, ốm nhom nhưng dai nhách. Mùa nắng, nó ẩn mình dưới lớp bùn khô nứt nẻ. Nhưng hễ mưa xuống, nước dâng tới đâu, rau muống đồng vươn ngọn tới đó. Những đọt rau vượt nước trắng phau, mập mạp, xoắn xuýt vào nhau tạo thành những bè lục bình trôi miên man trên mặt ruộng.
Người miền Tây thương loại rau này bởi cái tính kiên cường, dễ sống. Chẳng cần phân bón, chẳng cần chăm bẵm, cứ trời sinh trời dưỡng mà ngọt lành, mà giòn tan."Ai về sông nước miền Tây Mắm kho, rau muống đắm say lòng người..."
Gian bếp xưa và mùi khói đốt đồng
Nhắc đến rau muống đồng là nhắc đến gian bếp miền Tây xưa. Đó là cái chái bếp lợp lá dừa nước lụp xụp, vách ám đen màu bồ hóng. Là cái cà ràng (bếp lò) đỏ lửa bằng củi tràm, củi đước nổ lép bép vui tai.
Trong ký ức của nhiều người, hình ảnh người mẹ, người bà ngồi lặt rau bên hè là bức tranh đẹp nhất. Cọng rau muống đồng hái về phải lặt bỏ bớt lá già, ngắt khúc vừa ăn. Tiếng ngắt rau "tách, tách" giòn tan nghe sao mà vui tai, báo hiệu một bữa cơm chiều đầm ấm sắp dọn ra.
Thời ấy chưa có bếp ga, bếp điện. Mùi rau luộc quyện với mùi khói bếp, mùi cá kho tộ, tạo nên một thứ hương vị đặc trưng mà người ta hay gọi là "mùi quê". Cái mùi mà đi xa mười năm, hai mươi năm, chỉ cần thoáng nghe thấy đâu đó là sống mũi lại cay cay.
Những món ngon "hao cơm" từ ký ức
Rau muống đồng không kén người ăn, và cũng chẳng kén cách chế biến. Nhưng để nói là "đúng bài" miền Tây nhất, thì phải kể đến ba món kinh điển này:
Rau muống luộc chấm mắm kho: Đây là "vua" của các món ăn dân dã. Cọng rau muống đỏ luộc vừa chín tới giữ nguyên độ giòn sần sật. Mắm kho phải là mắm cá linh hoặc cá sặc, kho chung với thịt ba rọi, cá hú hoặc cá lóc, thêm chút cà tím, khổ qua. Gắp một đũa rau, chấm ngập vào chén mắm kho đậm đà, vị mặn mòi của mắm hòa với cái giòn ngọt của rau khiến nồi cơm hết veo lúc nào không hay.
Canh chua rau muống nấu cá rô đồng: Mùa nước lên, cá rô mập ú. Nồi canh chua nấu bằng me dầm hoặc cơm mẻ, thả mớ rau muống đồng vào sau cùng. Vị chua thanh, ngọt dịu của cá đồng quyện vào từng cọng rau dai giòn. Ăn bát canh nóng hổi giữa chiều mưa miền Tây thì không gì sướng bằng.
Rau muống xào tỏi tóp mỡ: Món ăn đơn giản, rẻ tiền nhưng bắt miệng vô cùng. Rau muống đồng xào không bị nát như rau muống thường. Lửa phải lớn, đảo nhanh tay, thêm chút tóp mỡ giòn rụm. Chỉ vậy thôi mà ngon hơn bất kỳ món sơn hào hải vị nào.
Hơn cả một món ăn, đó là nỗi nhớ nhà
Ngày nay, giữa chốn thị thành phồn hoa, thỉnh thoảng người ta vẫn bắt gặp những bó rau muống đồng nằm khiêm tốn ở một góc chợ. Giá có khi còn đắt hơn cả thịt cá, nhưng người xa quê vẫn tranh nhau mua.
Họ mua không chỉ để ăn cho no. Họ mua một vé trở về tuổi thơ.
Gắp cọng rau muống tím ngắt bỏ vào miệng, nghe cái vị chát nhẹ nơi đầu lưỡi rồi chuyển sang ngọt hậu, bỗng thấy hiện lên cả một trời quê hương. Thấy lại bờ ao, gốc rạ, thấy dáng mẹ cặm cụi bên giàn bếp chiều hôm. Ẩm thực miền Tây là vậy, mộc mạc, chân phương nhưng thấm đẫm ân tình.
Nếu có dịp về miền Tây mùa này, bạn đừng quên ghé vào một quán cơm quê, hay may mắn hơn là được mời dùng cơm tại nhà một người dân bản xứ. Hãy xin được ăn một bữa rau muống đồng luộc chấm kho quẹt hoặc mắm kho. Để hiểu, và để thương hơn cái hồn cốt của vùng đất phương Nam hào sảng này.
