Nếu lục bình là loài hoa trôi nổi phận bèo mây, thì cù nèo (hay còn gọi là kèo nèo) lại là loài cây bám rễ sâu vào bùn đất, vươn lên mạnh mẽ giữa vùng trũng phèn chua. Với người miền Tây, vị nhẫn nhẫn (hơi đắng) lạ lùng của cù nèo không chỉ là một món ăn, mà là dư vị của những ngày gian khó, là nỗi nhớ quay quắt về chái bếp sau nhà của ngoại.
Loài rau của những phận đời "chân lấm tay bùn"
Về miền Tây mùa nước nổi, nhìn ra những vạt đồng ngập nước hay ven các con rạch nhỏ, bên cạnh màu xanh của rau mác, rau dừa, người ta dễ dàng bắt gặp những bụi cù nèo xanh mướt với những bông hoa màu vàng chanh rung rinh trong gió.
Khác với lục bình xốp nhẹ, thân cù nèo đặc ruột, giòn tan và tròn lẳn. Người ta gọi cù nèo là "món ăn của nhà nghèo" cũng chẳng sai. Bởi lẽ, loài cây này mọc hoang dại, chẳng cần chăm bón. Hễ mưa xuống, nước lên là cù nèo đâm chồi nảy lộc. Những ngày mưa dầm, chợ búa xa xôi, má chỉ cần đội nón lá ra sau hè, lội bùn một chút là có ngay bó rau tươi rói cho bữa cơm chiều.
Vị "nhẫn" khó quên và triết lý ẩm thực của người nhà quê
Người lần đầu ăn cù nèo thường nhăn mặt: "Sao cái rau này nó đắng vậy?". Đúng, cù nèo có vị đắng, nhưng là cái đắng dịu, người miền Tây gọi là vị nhẫn.
Nhưng cái hay của cù nèo nằm ở hậu vị. Sau cái đắng nhẹ đầu lưỡi là vị ngọt thanh tao lan tỏa xuống cổ họng, giòn sần sật vui tai. Các cụ xưa thường bảo, ăn cù nèo giống như đời người nông dân vậy – phải nếm trải cái đắng cay, vất vả của nắng mưa thì mới cảm nhận được cái ngọt bùi của thành quả lao động.
Những món ngon "hao cơm" từ cù nèo
Trong ký ức của những đứa trẻ lớn lên từ vùng rốn lũ, cù nèo hiện diện trong những bữa cơm đạm bạc nhưng ấm cúng lạ thường.
1. Cù nèo chấm mắm kho – "Cặp bài trùng" huyền thoại
Nói đến cù nèo mà không nhắc đến mắm kho là một thiếu sót lớn. Nồi mắm cá linh, cá sặc kho rục xương, thơm lừng cả xóm, nước mắm đỏ au màu nghệ và ớt, sóng sánh béo ngậy.
Bẻ một cọng cù nèo tươi, để nguyên cả cọng dài, cuộn tròn lại rồi chấm ngập vào chén mắm. Cái vị mặn mòi của mắm, béo của thịt ba rọi quyện với cái giòn, cái nhẫn của cù nèo tạo nên một hương vị bùng nổ. Vị đắng của rau làm dịu đi cái gắt của mắm, khiến người ta ăn hoài không biết ngán.
2. Canh chua cù nèo nấu cá rô đồng
Canh chua miền Tây muôn hình vạn trạng. Nếu canh chua lục bình mềm xốp, thì canh chua cù nèo lại giòn tan. Cá rô đồng sau mùa gặt béo múp míp, nấu với nước me chua hoặc cơm mẻ.
Khi nước sôi già, thả cù nèo đã cắt khúc vào. Lưu ý, cù nèo rất mau chín, chỉ cần trụng sơ ("nhúng" qua nước sôi) là nhắc xuống ngay. Ăn cù nèo trong canh chua phải ăn lúc còn nóng hổi, cắn vào nghe cái "rốp", nước canh chua ngọt tứa ra, thấm đẫm hương vị đồng quê.
3. Dưa chua cù nèo - Món lạ miệng ngày Tết
Ít ai biết cù nèo còn có thể làm dưa chua (dưa muối). Những bẹ cù nèo già hơn một chút, được tước vỏ, bóp muối cho bớt đắng, rồi ngâm trong nước giấm đường.
Chỉ sau vài ngày, cù nèo chuyển sang màu vàng nhạt, giòn sần sật, chua chua ngọt ngọt. Món này ăn kèm với thịt kho tàu ngày Tết thì giải ngấy vô cùng, lại là mồi nhậu "bén" cho cánh đàn ông lai rai bên bờ kênh.
Ký ức bếp than và dáng mẹ
Giờ đây, cù nèo đã theo chân thương lái lên thành phố, nằm chễm chệ trong siêu thị với giá không hề rẻ. Người thành thị ăn cù nèo như một cách tìm về vị thiên nhiên, rau sạch.
Nhưng với những người con xa quê, mỗi lần nhìn thấy bó cù nèo, lòng lại rưng rưng nhớ về gian bếp ám khói đen nhẻm của mẹ. Nhớ dáng ngoại lưng còng lội mé sông hái từng cọng rau trong buổi chiều mưa lạnh. Nhớ những bữa cơm chỉ có rau luộc chấm mắm mà tiếng cười nói rộn rã cả một góc nhà.
"Cù nèo" loài rau dại ấy, đã nuôi lớn biết bao tâm hồn, để rồi dù đi đâu về đâu, cái vị "nhẫn nhẫn" ấy vẫn mãi là sợi dây vô hình níu giữ bước chân người trở về.
